لۆزان و پارچەکردنی کوردستان
هەڵۆ محەمەد
لە پەیمانی سیڤەردا ١٣ وڵات واژویان لەسەری ئەوە کرد کە کورد هەرێمێکی بۆخۆی هەبێت دواتریش، ولایەتی موسڵ بخێرتە سەر ئەم هەرێمە و دەوڵەتی کورد دروستبکرێت، کورد ئەو مافەی هەیە. بەڵام دەوڵەتی کەمال ئەتاتورک،بە پاپڵشتی سۆڤێت و چەند وڵاتێکی دیکە بەبێ ئامادەبونی کورد لە ١٩٢٣ پەیمانی لۆزان لەنێوان ٨ وڵات بەست ئەو پەیمانەی کە ٩٩ ساڵە میلەتی کوردی خنکاندوە، تەنها ١ ساڵی ماوە ببێت بە ١٠٠ساڵ، تۆ بڵێت ئەمجارە چارەنوسی کورد چی بەسەردابێت؟
مێژووی دابەشبوونی کوردستان لە نێوان عەرەب و تورک و فارسدا. ساڵی ١٦٣٩ لە چوارچێوەی پەیمانی قەسری شیریندا لە نێوان دوو ئیمپراتۆریەتی عوسمانی و سەفەویدا لە شەڕی چاڵدێران لەسەر خاکی کوردستان لەنێوان ئەو دوو زلهێزە کوردستان کرا بە دوو پارچەوە. دوای هەڵوەشانەوەی ئیمپراتۆری عوسمانی وڵاتانی زلهێزی جیهانی لە ٢٤ی ٧ی ١٩٢٣ رێككەوتننامەی لۆزانیان مۆرکرد، ئەو پارچە کوردستانەی کە لە بندەستی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی بوو دابەشکرا. ئەو هێزانەی لە شەڕی جیهانی یەكەم كە لە نێوان ساڵانی (١٩١٤ – ١٩١٨) سەركەوتبوون، لە مانگی تەمووزی ساڵی (١٩٢٣) دا لەشاری (لۆزان) ی (سویسرا) كۆبوونەوەو پەیمانێكیان واژوو كرد كە دواتر بە پەیمانی لۆزان ناسرا. بابەتی سەرەكی کۆبونەوەکە، دابەشکردنی نەخشەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بوو لەسەر میراتی عوسمانییەکان، ئەویش دوای هاتنە ناوەوەی سووپای وڵاتە زلهێزەکان بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و داگیرکردنی خاکێکی بەرین لەلایەن ئەوانەوە. لە کاتی دابەشکردنی ئەو سنوورە سیاسیانە لە ناوچەکە بەبێگوێدانە خواستی کوردستانیان لە رۆژی (٢٤ تەمووزی ساڵی ١٩٢٣)دا پەیمانی (لۆزان) واژووكرا دەوڵەت بۆ کورد دروست نەکرا خاکی کوردستانیان بە سەر دەوڵەتەکانی تورک فارس و عەرەبدا دابەش کرا. لە دوای واژووكردنی پەیمانی (لۆزان) توركیا، ئێران، عێراق و سووریا بە هەموو هێزی خۆیان سیاسەتی نكۆڵی و لەناوبردنیان لە بەرامبەر گەلی كوردستان پەیڕەو كرد.
داگیرکەرانی ئێرانی و تورک و عەرەب لە ڕێگەی زەبروو زۆر و کوشتن لەناو بردنی زمانو کلتوری کورد، دەدا کارگەشتە ئەوەی، تورک فارس و عەرەب بۆ گوندو ناوچە و شارەکانی کوردستان بهێنن بەمەبەستی گۆرینی دیمۆگرافی خاکی کوردستان . پاكتاوی نەژادی و گۆرینی دیمۆگرافی خاکی کوردستان بەردەوامی هەیە، لەم ساڵانەی دووایدا دوو ملوێن و نیوو عەرەب بەناو هەڵاتن لە ترسی هێرشی چەکدارانی داعش هاتوونەتە شارەکانی باشووری کوردستان ئێستە دوای نەمانی داعش بەغدا نایەوێت ئەوانە بگەرنێتەوە بۆ شارو ناوچەکانی خۆیان ئەو عەرەبگەلە بە مەبەستی مانەوە ڕەوانەی کوردستان کراون. لەولاشەوە دەوڵەتی داگیرکەری تورکیا دەیەوێت ۳ ملوێن ئاوارەی عەرەبی لە سەر خاکی کورد لە نێوان باکوور و رۆژئاوای کوردستان جێگیر بکات داواش لە زلهێزانی دوونیا دەکات هاوکاری بکەن ئەو عەرەبانە لە سەرخاکی کورد لە رۆژئاوای کوردستان نیشتەجێیان بکەن کە بەتەواوی دیمۆگرافی رۆژئاوای کوردستان بگۆرن بیکەنە شوێنی عەرەب. تەعریب و داگیرکاری کوردستان ٩٩ ساڵە بەردەوامی هەیە، لەوەتەی دەوڵەت بۆ ئێرانی تورک و عەرەب درۆسکراوە خاکی زمان کەلوتور تەنانەت رەگەز و نەتەوەی کوردیش دەگۆرێت و موتوربە دەکرێت لە تورک و عەرەب فارس لە ڕێگایی ژن و ژنخوازیەوە.
